کد مطلب:35491 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:19

گنجینه پرسمان » اعتقادات

ديدگاه قرآن در مورد«كتابت» اعمال انسانها چگونه است؟

قرآن مجيد در آيات متعددي به اين حقيقت اشاره يا تصريح كرده است مانند:

1 ـ «و وضع الكتاب فَتري المجُرِمين مُشفقين ممّا فيه و يقولونَ ياوَيْلَتنا مالِ هذا الكتب لا يُغادِر صَغيرةً و لا كبيرة إلاّ أحصيها و وجدوا ما عملوا حاضراً و لا يَظلم ربُّك أحداً» كهف / 49؛ [نامه اعمال در آن جا گذارده ميشود. اما گنهكاران را خواهي ديد كه از آنچه در آن است ترسانند و ميگويند: اي واي بر ما! اين چه كتابي است كه هيچ عمل كوچك و بزرگي نيست مگر اين كه آن را برشمرده و همه كردار خود را حاضر ميبينند و پروردگارت به احدي ستم نميكند. عمل هر كس تنها به نام خود او ثبت ميشود.]

2 ـ «كلّ أُمّةٍ تدعي إلي كتبها اليوم تجزون ما كنتم تعملون هذا كتبنا ينطق عليكم بالحقّ إنّا كنّا نستنسخ ما كنتم تعملون» جاثيه/28ـ29؛

[هر گروهي به سوي نامه كردارش خوانده ميشود و به آنان گفته شود كه همه شما امروز به پاداش اعمال خود ميرسيد. اين كتاب ضبط ماست كه به حق بر شما سخن ميگويد، كه ما هر چه را در دنيا انجام ميداديد همه را درست استنساخ كردهايم و طبق آن به پاداش ميرسيد.]

3 ـ «و كلّ إنسنٍ ألزمنه طائره في عنقه و نخرج له يوم القيمة كتباً يلقيه منشوراً إقرأ كتبك كفي بنفسك اليوم عليك حسيباً» إسراء/13ـ14؛ [ما نتيجه كردار نيك و بد هر انساني را طوق گردن او ساختيم و در روز قيامت نامة اعمال او را بيرون آوريم، در حالي كه آن نامه چنان باز باشد كه همه آن را به يك باره ملاحظه كند و به او خطاب رسد كه خودت نامه اعمالت را بخوان كه تنها براي حساب خود كافي هستي.]

نتيجه كردار انسان را طوق گردن او ساختن نشانه آن است كه عمل هر كسي همواره همراه اوست و از او جدا شدني نيست؛ زيرا گردن انسانِ زنده در هر حال از او جدا نخواهد بود. بر خلاف اندامهايي مانند دست و پا. در قيامت همة كردهها شفّاف و بيپرده ظاهر خواهد شد، گرچه از ادراك انسان پنهان بوده و از آن غفلت ورزيده است. از اين رو گفته ميشود نامه كردارت را بخوان و خودت قضا و حكم كن. بديهي است وقتي انسان با عقل و شعور زندگينامه خود را ببيند و هيچ جاي انكار و ابهامي در آن نيابد، همة كردهها را بر عهده ميگيرد و داوري ميكند. افزون بر اين كه، جوارح آدمي نيز گواهي ميدهند و صحنة قيامت نيز صحنه اقامه حق و عدالت است.

امام باقر(ع) ميفرمايد: خير و شرّ انسان با خود انسان است و هرگز از او جدا نميشود، تا زماني كه نامة كردارش به دستش برسد (نور الثقلين3/144) در حديث ديگر آمده: كردارش به گونهاي شفاف به خاطرش ميرسد كه گويي هم اكنون انجام داده است (همان)

4 ـ «إنّا نحن نُحي الموتي و نكتب ما قدّموا و اثارهم و كلّ شيءٍ أحصينهُ في إمامٍ مبينٍ» يس/12؛ [ما مردگان را باز زنده كرده، كردار گذشته و آثار وجودي آيندة آنان همه را در نامة اعمالشان ثبت گردانيده و در لوح محفوظ خدا آشكارا همه را به شمار آوردهايم.

5 ـ «أم يحسبون أنّا لا نسمع سرّهم و نجويهم بلي و رسلنا لديهم يكتبون» زخرف/80؛ [آيا گمان ميكنند ما سخنان سرّي و پنهان آنان را كه به گوش هم ميگويند نميشنويم؟ چنين نيست. هم ما ميشنويم و هم رسولان و فرشتگان ما نزد آنان حاضرند و پيوسته آنها را ثبت ميكنند.]
امام صادق(ع) ذيل اين آيه ميفرمايد: «فلان و فلان و فلان و ابو عبيده جرّاح و عبدالرّحمان بن عوف و سالم غلام ابو حذيفه و مغيرة بن شعبه در ميان خود نامهاي نوشته، عهد و ميثاق بستند كه چون محمد(ص) درگذرد نگذارند خلافت در بنيهاشم برقرار بماند...» (نور الثقلين4/615)، غافل از اين كه آنچه به عمل آوردند را خداوند ثبت و ضبط كرده و روز در معرض ديدگان عالميان خواهد گذاشت.]
6 ـ «و كلّ شيءٍ فعلوه في الزّبر و كلّ صغيرٍ و كبيرٍ مستطر» قمر/52ـ53؛ [همه كردارشان در كتابي ثبت شده و اعمال كوچك و بزرگ در آن جا نگاشته و محفوظ خواهد بود].

تذكّر: اين گونه از آيات كه ناظر به اصل ضبط اعمال است منافاتي با تعدّد كتاب برابر تعداد اصناف عمل ندارد.

7 ـ «و كلّ شيءٍ أحصينه كتباً» نباء/29؛ [ما حساب هر چيزي را به شماره رقم زديم.] اين آيه به معناي آيه «و كلّ شيء أحصيناه في إمامٍ مبين» و در يك سياق است؛ زيرا شماره و احصاء با نگارش و ضبط در معنا شريك است. از اين رو ميتواند جريان ثبت اعمال را شامل شود، گرچه اختصاصي به آن ندارد.

8 ـ «و إنّ علكيم لحفظين كراماً كاتبين يعلمون ما تفعلون» انفطار/10ـ12؛ [البته نگهبانان بر مراقبت احوال و اعمال شما مأمورند. آنان نويسندگان كردار شما و فرشتگان مقرّب خدا هستند. شما هر چه كرديد همه را ميدانند.] فرشتگان در امتثال امر الهي هيچ گونه قصوري نداشته، [بلكه بر حسب خلقت، بزرگوار، محترم و معصومند و به اراده الهي كار ميكنند:] «بل عباد مكرمون لا يسبقونه بالقول و هم بأمره يعملون» انبياء/26ـ27.

در روايتي آمده: «حافظين» دو فرشتة مُوكَّل بر انسانند كه هنگام نماز صبح حضور مؤمن خواهند آمد. در اين هنگام دو فرشته مُوكَّل ثبت اعمالِ شبْ هنگامِ انسان، صعود خواهند كرد. وقتي خورشيد غروب كرد ديگر بار دو فرشتة مُوكَّلِ بر ثبت اعمال شبْ، نازل خواهند شد و فرشتگان مُوكَّل بر روز با نامه اعمال انسان نزد پروردگار عروج خواهند كرد.

هماره كار آنان اين چنين است تا وقت حضور مرگ، و چون اجل انسان صالح فرارسد گويند: خداوند از ناحية ما به تو دوست و رفيق نيك، جزاي خير عنايت فرمايد. چه فراوان كردار نيكي كه به ما نمودي و چقدر سخن زيبا به ما شنواندي و چه اندازه در نشستهاي خوبي ما را حاضر گرداندي. پس ما هم در اين روز [هنگام مرگ] تو را دوست داشته و شفيعان تو نزد پروردگارت خواهيم بود. اما اگر انسان، گنهكار باشد فرشتگان مُوكَّل خواهند گفت: خداوند به تو به عنوان دوست و رفيق بد كيفر بدهد. تو ما را اذيّت كردي. چه فراوان كردار بدي را كه به ما نمودي و چقدر گفتار زشت به ما شنواندي و چقدر مجالس بد ما را حاضر ساختي. ما هم در اين روز [هنگام مرگ] براي تو به گونهاي خواهيم بودكه ناخوش ميداري و نزد پروردگارت [بر كارهاي زشت تو] گواهي خواهيم كرد (نور الثقلين5/523)

9 ـ «كلاّ إنّ كتاب الفجّار لفي سجّين و ما أدريك ما سجّين كتب مرقوم ... كلاّ إنّ كتاب الأبرار لفي علّيّين و ما أدريك ما علّيّون كتاب مرقوم يشهده المقربون» مطففين/7ـ21 [اين چنين نيست كه منكران ميپندارند. البته روز قيامت بدكاران با نامة عمل سياهشان در عذابي سخت محبوسند و چگونه بر حقيقت اين زندان سخت آگاه تواني شد؟ كتابي است كه به قلم حق تعالي نگاشته شده است. چنين نيست كه شما كافران و تبهكاران پنداشتيد. امروز نيكوكاران عالم با نامه اعمالشان در بهشت عالي مقام خواهند بود و تو چگونه بر حقيقت عالي رتبگان آگاه خواهي شد؟ كتابي است كه به قلم حق تعالي نوشته شده، كه نيكان به مقام عالي راه يابند و مقربان درگاه حق به مشاهدة آن مقام نايل آيند.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 4 (معاد در قرآن)